LOGOPEDA

Logopeda to specjalista zajmujący się diagnozowaniem, stymulacją rozwoju mowy, profilaktyką oraz terapią zaburzeń mowy.

Zadania logopedy:

- prowadzenie badań wstępnych w celu ustalenia stanu mowy uczniów, w tym mowy głośnej i pisma;

- diagnozowanie logopedyczne oraz, odpowiednio do jego wyników, udzielanie pomocy logopedycznej poszczególnym uczniom z trudnościami w uczeniu się we współpracy z nauczycielami prowadzącymi zajęcia z uczniem;

- prowadzenie terapii indywidualnej i grupowej dla uczniów, w zależności od rozpoznanych potrzeb; podejmowanie działań profilaktycznych zapobiegających powstawaniu zaburzeń komunikacji językowej, w tym współpraca z najbliższym środowiskiem ucznia.

 

Czym jest terapia logopedyczna?

Terapia logopedyczna jest terminem szerszym niż korekta logopedyczna i reedukacja mowy. Swoim zasięgiem obejmuje całość specyficznych, zamierzonych oddziaływań, które są ukierunkowane na usunięcie wszelkich zakłóceń procesu porozumiewania się (od prostych wad wymowy do niemożności mówienia włącznie).

 

CELE TERAPII LOGOPEDYCZNEJ:

- usuwanie zaburzeń mowy;

- przywracanie mowy w przypadku jej utraty;

- nauczanie mowy, która się nie wykształciła;

- wyrównywanie opóźnień rozwoju mowy;

- wypracowanie odpowiedniego poziomu sprawności językowej;

- likwidacja przyczyn i skutków pierwotnych oraz skutków wtórnych do których zalicza się psychologiczne i pedagogiczne konsekwencje zaburzeń mowy.

 

ZASADY TERAPII LOGOPEDYCZNEJ:

- zasada wczesnego rozpoczynania terapii – w przypadku stwierdzenia zaburzeń mowy terapia logopedyczna powinna być rozpoczęta jak najszybciej;

- zasada indywidualizacji – program terapii zawsze powinien być opracowany pod kątem konkretnych problemów każdego dziecka; zajęcia należy prowadzić indywidualnie;

- zasada wykorzystania w procesie terapii wszelkich możliwości dziecka – należy angażować wszystkie zmysły i posiadane przez dziecko umiejętności;

- zasada kompleksowego oddziaływania – ze względu na współwystępujące zaburzenia emocjonalne, zachowania i osobowości, opóźnienia i upośledzenia rozwoju umysłowego oraz funkcji percepcyjno – motorycznych istnieje potrzeba prowadzenia równolegle terapii zaburzeń emocjonalnych i zachowania, terapii pedagogicznej;

- zasada aktywnego i świadomego udziału – dziecko musi czuć potrzebę ćwiczeń i rozumieć konieczność udziału w zajęciach;

- zasada współpracy z najbliższym otoczeniem – wspólnie z bliskimi dziecka należy omówić program i sposób terapii, czas trwania, przewidywane efekty oraz ustalić reguły współpracy;

- zasada systematyczności – dotyczy sposobu prowadzenia zajęć;

- zasada stopniowania trudności – terapię zaczynamy od ćwiczeń najłatwiejszych dla dziecka, następnie realizujemy coraz trudniejsze.

 

TERAPIA LOGOPEDYCZNA

 

1. Ćwiczenia logopedyczne:

- ćwiczenia oddechowe – ich zadaniem jest pogłębianie oddechu, wydłużanie fazy wydechowej, rozruszanie przepony, usuwanie nadmiernego napięcia;

- ćwiczenia fonacyjne – ich celem jest doskonalenie umiejętności kierowania własnym głosem i ochronę aparatu artykulacyjnego przed nadmiernym obciążeniem;

- ćwiczenia usprawniające motorykę i kinestezję narządów artykulacyjnych – są to ćwiczenia języka, warg i podniebienia miękkiego, których celem jest wypracowanie zręcznych i celowych ruchów, a także wypracowania czucia ruchu i położenia narządów artykulacyjnych;

- ćwiczenia artykulacyjne – służą do wypracowania wyrazistej artykulacji głosek; to także ćwiczenia dykcji;

- ćwiczenia autokontroli słuchowej – służą kształtowaniu umiejętności odróżniania przez dziecko własnych wadliwych wymówień od wymówień prawidłowych;

- ćwiczenia słuchu fonematycznego – ich celem jest kształcenie umiejętności różnicowania i identyfikowania dźwięków mowy oraz dokonywania ich analizy i syntezy;

- kształtowanie zdolności rozumienia mowy;

- rozwijanie i wzbogacanie słownictwa;

- uczenie form gramatycznych poprzez trening w mowie dialogowej.

 

2. Techniki logopedyczne:

- pokaz i wyjaśnianie ułożenia narządów artykulacyjnych – demonstrowanie pozycji narządów artykulacyjnych, z jednoczesnym wyjaśnieniem sposobu ich ułożenia;

- metoda uczulania miejsc artykulacji – ma na celu uświadamianie miejsc kontaktu poszczególnych narządów artykulacyjnych (właściwych danym głoskom miejsc artykulacji);

- metoda mechanicznego układania narządów artykulacyjnych – istotą jest tutaj mechaniczne zadziałanie za pomocą np. sondy, szpatułki – na narządy artykulacji w celu ich prawidłowego ułożenia, gdy dziecko ma problem aby zrobić to samodzielnie;

- metoda odczytywania mowy z ruchów ust – polega na wykształcaniu umiejętności rozpoznawania układów warg właściwych danym głoskom;

- metoda wykorzystywania nieartykułowanych dźwięków lub czynności fizjologicznych organizmu do tworzenia nowych głosek – wykorzystujemy dźwięki otaczającego świata np. gwizd lokomotywy, śpiew ptaków, syczenie węża oraz czynności fizjologicznych (chuchanie, dmuchanie, cmokanie, parskanie, mlaskanie) do tworzenia prawidłowych głosek;

- kontrola wzrokowa, dotykowa, czucia skórnego – drgania wiązadeł głosowych, skrzydełek nosa, czucie wydychanego powietrza;

- fonogesty – ruchy jednej ręki towarzyszące mówieniu, analogiczne do ruchów narządów artykulacyjnych, które są charakterystyczne dla poszczególnych głosek;

- metoda cienia – stosowana w jąkaniu, ma na celu zwolnienie tempa mowy;

- metoda mówienia wydłużonego – również stosowana w terapii jąkania.

 

 

Wczesna diagnoza i opieka logopedyczna pozwala na wychwycenie i korygowanie nieprawidłowości w zakresie budowy oraz sprawności aparatu artykulacyjnego, przyczyn występujących wad wymowy lub opóźnień rozwoju mowy w stosunku do obowiązującej normy. Często nie wystarcza samo dojrzewanie dziecka, aby istniejące problemy zniknęły. Przedłużające się wadliwe nawyki, prowadzą do utrwalania się wad wymowy i wtórnych problemów w postaci np. deformacji zgryzu, trudności w relacjach społecznych, niepowodzeń szkolnych. W przypadku objęcia dziecka opieką logopedyczną rodzice są zobowiązani do systematycznej współpracy i codziennych ćwiczeń z dzieckiem w oparciu o zalecenia.

Zajęcia logopedyczne mają charakter indywidualny lub grupowy (w grupach 2, 3-osobowych). Po przeprowadzonych we wrześniu badaniach przesiewowych wyłaniane są dzieci wymagające specjalistycznej pomocy logopedycznej. Dzieci posiadają zeszyty ćwiczeń, ułatwiające kontakt z rodzicami i systematyczną pracę nad korygowaniem nieprawidłowej wymowy.

 

WSPÓŁPRACA LOGOPEDY Z RODZICAMI

Niezbędna jest ścisła współpraca rodziców z logopedą. Po każdorazowych ćwiczeniach w gabinecie logopedycznym przekazywane są dokładne wskazówki do pracy z dzieckiem w domu. Efekty terapii logopedycznej w znacznej mierze zależą od stosowania się do tych zaleceń.

Rodzice powinni powtarzać z dzieckiem materiał opracowany w gabinecie logopedycznym, gdyż tylko wtedy, gdy materiał ten jest dobrze utrwalony, można przejść do następnego etapu ćwiczeń.

         W ramach ćwiczeń domowych bardzo ważna jest systematyczność. Lepsze i szybsze efekty osiąga się, gdy ćwiczenia domowe prowadzone są codziennie przez 15 minut, niż raz czy dwa razy w tygodniu przez godzinę.

Ćwiczenia powinny przebiegać w atmosferze spokoju, zrozumienia trudności dziecka. Pośpiech i nerwowość utrudniają przyswajanie materiału. Dzieci należy chwalić nawet za najmniejsze osiągnięcia, co znacznie mobilizuje do wysiłku.

Dziecko powinno uczęszczać systematycznie na zajęcia i systematycznie ćwiczyć z rodzicami w domu. Tylko wtedy można liczyć na szybkie i trwałe efekty pracy logopedycznej.

 

 

 

Bibliografia

1. Logopedia Pytania i odpowiedzi, red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Opole 2003.

2. Terapia logopedyczna dziecka w wieku szkolnym, red. Alicja Melon, Warszawa 2012.

 

 

Opracowała mgr Adriana Reda

 

 

 

Charakterystyka wad wymowy

 

Jakie występują wady wymowy?

Występujące wady wymowy to dyslalia, afazja, dysfazja dziecięca, dysartria, jąkanie, zaburzenia mowy u dzieci z rozszczepem podniebienia, u dzieci z upośledzeniem umysłowym, u dzieci niedosłyszących, a także zaburzenia komunikacji w autyzmie i związane z chorobami psychicznymi.

 

Co oznacza termin dyslalia?

Termin dyslalia (z języka greckiego dys – zaburzenie, lalia – mowa) to ogólne pojęcie, które jest stosowane przy określaniu różnych wad wymowy. Wyróżniamy:

- dyslalię anatomiczną ruchową (dysglosja) – spowodowana jest wadami budowy aparatu artykulacyjnego;

- dyslalię funkcjonalną – spowodowana jest niewłaściwymi nawykami ruchowymi z powodu nieprawidłowego żucia, połykania, oddychania;

- dyslalię anatomiczną słuchową – spowodowana jest wadą budowy lub uszkodzeniem narządu słuchu.

 

Jakie wady wymowy zalicza się do dyslalii?

Do dyslalii zaliczamy:

- sygmatyzm – czyli nieprawidłową realizację głosek dentalizowanych ś ź ć dź, s z c dz, sz ż cz dż;

- rotacyzm – czyli nieprawidłową realizację głoski r;

- kappacyzm – czyli nieprawidłową realizację głoski k;

- gammacyzm – czyli nieprawidłową realizację głoski g;

- lambdacyzm – czyli nieprawidłową realizację głoski l;

- betacyzm – czyli nieprawidłową realizację głoski b;

- mowę bezdźwięczną – czyli wymawianie głosek dźwięcznych jako ich bezdźwięczne odpowiedniki (np. zamiana głoski g na głoskę k).

 

 

 

 

Na czym polega nieprawidłowe realizowanie głosek w sygmatyzmie?

Wyróżnia się:

- deformacje (jest to sygmatyzm właściwy), polegające na nieprawidłowej wymowie głosek   ś ź ć dź, s z c dz, sz ż cz dż. Deformacje są spowodowane zmianą miejsca artykulacji głosek, co powoduje zniekształcenie ich brzmienia. W zależności od miejsca, w którym powstaje wadliwa artykulacja wyróżnia się różne typy seplenienia (np. międzyzębowe, przyzębowe, boczne, wargowo-zębowe);

- substytucje (parasygmatyzm) – czyli zastępowanie jednych głosek dentalizowanych innymi, realizowanymi prawidłowo (np. szereg sz ż cz dż zamieniany na szereg s z c dz);

- elizje (mogisygmatyzm) – czyli głoski dentalizowane mogą być opuszczane lub w ogóle nie realizowane.

 

Jakie są sposoby realizacji głoski r?

Wyróżniamy trzy formy wadliwej realizacji głoski r:

- deformacja (rotacyzm właściwy) – na skutek zmiany miejsca artykulacji brzmienie głoski r jest zdeformowane. W zależności od miejsca, w którym dźwięk powstaje wyróżniamy reranie języczkowe, wargowe, międzyzębowe, policzkowe, podniebienne, gardłowe, nosowe, boczne krtaniowe, językowo-wargowe, boczne, świszczące;

- substytucje (pararotacyzm) – czyli zastępowanie głoski r np. przez głoski l, j;

- elizje (mogirotacyzm) – czyli głoska r może być opuszczana lub w ogóle nie realizowana.

 

Na czym polega mowa bezdźwięczna?

Polega na niewymawianiu głosek dźwięcznych, zastępowaniu ich odpowiednimi głoskami bezdźwięcznymi lub myleniu obu szeregów. Mowa bezdźwięczna dzieli się na całkowitą i częściową.

 

Jakie są formy wadliwej wymowy głosek k, g?

Wyróżnia się trzy postacie:

- deformacja (kappacyzm właściwy i gammacyzm właściwy) – głoski ulegają deformacji na skutek zmiany miejsca artykulacji;

- substytucje (parakappacyzm i paragammacyzm) – zamiana głosek k, g odpowiednio na głoski t, d;

- elizje (mogikappacyzm i mogigammacyzm) – opuszczanie głosek tylnojęzykowych k, g.

Co to jest rynolalia?

Rynolalia zachodzi wtedy, gdy głoski nosowe wymawiane są jako ustne i jest to wtedy nosowanie zamknięte lub odwrotnie – głoski ustne wymawiane są jako nosowe i powstaje nosowanie otwarte.

 

Co oznaczają pojęcia afazja i dysfazja dziecięca?

Termin afazja oznacza:

- brak rozwoju mowy lub całkowitą utratę mówienia i rozumienia (zaburzenia ekspresyjno – percepcyjne, afazja całkowita);

- brak rozwoju ekspresji językowej lub całkowitą utratę mówienia przy zachowanym rozumieniu (afazja częściowa, ekspresyjna, ruchowa, motoryczna);

- całkowitą utratę rozumienia przy zachowanym mówieniu (afazja częściowa, percepcyjna, recepcyjna sensoryczna, czuciowa).

Termin dysfazja oznacza:

- częściową utratę lub zaburzenie procesu nabywania zdolności mówienia i rozumienia (dysfazja mieszana, percepcyjno – ekspresyjna, ruchowo – czuciowa);

- częściową utratę mówienia lub upośledzenie rozwoju zdolności mówienia przy zachowanej zdolności rozumienia (dysfazja ekspresyjna, ruchowa, motoryczna);

- częściową utratę rozumienia przy zachowanej zdolności mówienia (dysfazja percepcyjna, sensoryczna, czuciowa).

Rozwojową afazją/dysfazją nazywamy zaburzenia powstające w wyniku patologii rozwoju lub uszkodzeń mózgu od okresu prenatalnego do 1 roku życia. Natomiast nabytą afazją/dysfazją dziecięcą określamy zaburzenia powstałe między początkiem 2 roku życia a 7 rokiem życia.

 

Co charakteryzuje rozwojową afazję/dysfazję dziecięcą?

Rozwojową afazję/dysfazję dziecięcą charakteryzuje dostateczny rozwój umysłowy, dobra ruchomość narządów mowy oraz prawidłowy słuch fizjologiczny.

 

 

 

 

 

Jakie są objawy rozwojowej afazji/dysfazji dziecięcej?

W zakresie nadawania występują:

- zaburzenia ekspresji werbalnej, które wyrażają się głównie w błędach artykulacji, metatezach głoskowych i sylabowych, kontaminacjach dźwięków i sylab, inwersjach i elizjach;

- zaburzenia nominacji – dziecko nie znając lub nie mogąc przypomnieć sobie odpowiedniego słowa zastępuje je innym;

- agramatyzmy – dzieci nie uwzględniają w swoich wypowiedziach liczby i rodzaju, rzadko używają przyimków;

- zaburzenia składni – budowane przez dzieci afatyczne zdania są krótkie, pojedyncze, jest wiele równoważników zdań;

- zaburzenia rytmu mowy;

- zaburzenia motoryki mowy.

W zakresie rozumienia występuje:

- brak gotowości werbalnej – przejawiający się trudnościami w przypominaniu sobie nazw;

- charakterystyczne jest opieranie rozumienia wypowiedzi na rozumieniu jej centralnych elementów. Dziecko wybiera to słowo, które jest dla niego najbardziej zrozumiałe. Nie zawsze jednak prawidłowo ocenia, które słowo jest centralne.

 

Jakie są przyczyny rozwojowej afazji/dysfazji dziecięcej?

Przypuszcza się, że wywołują ja uszkodzenia mózgu spowodowane urazem okołoporodowym, zapaleniem mózgu i opon mózgowych, zatrzymaniem się w rozwoju pewnych struktur korowych lub urazem czaszki, który wystąpił przed rozwojem mowy. Natomiast nabyta afazja/dysfazja dziecięca jest zwykle wynikiem schorzeń neurologicznych lub ogólnych (np. zapalenia mózgu, urazu głowy, napromieniowania).

 

Co jest istotą zaburzeń dysartrycznych u dzieci?

Zaburzenia dysartryczne u dzieci to kompleks dysfunkcji, wynikający z nieprawidłowej pracy mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych. Przyczyną są uszkodzenia odpowiednich struktur ośrodkowego układu nerwowego. Dysartria jest ograniczeniem, a anartria brakiem możliwości realizacyjnych.

 

 

Jak dzieli się dysartrię u dzieci?

Ze względu na objawy wyróżniamy:

- postać spastyczną (hipertoniczną) – występuje w tej postaci: wzmożone napięcie mięśni fonacyjnych i oddechowych co powoduje przerwy w emisji głosu; zmiany w fonacji (głos chrapliwy, niski, wydawany z trudnością); ujednolicenie akcentu lub akcentowanie wyrazów lub sylab zwykle nie akcentowanych; pojawia się brak precyzji w wymawianiu głosek i ich zniekształcenia oraz mowa nosowa, a także zaburzenia płynności mowy;

- postać ataktyczną (móżdżkową) – występuje tu niedokładna wymowa głosek i nieregularne przechodzenie od artykulacji jednej głoski do drugiej; mowa skandowana; przeciąganie głosek; powolne i nierytmiczne tempo mówienia; chrapliwy głos i monotonia wypowiedzi;

- postać atetotyczną (hiperkinetyczną, dyskinetyczną) – występują w tej postaci znaczne zaburzenia oddychania, fonacji i artykulacji; skurcze mięśni twarzy, gardła i krtani utrudniające mówienie; mimowolne ruchy przez co artykulacja bywa bardzo zniekształcona; powolne tempo mowy; zaburzenia wysokości głosu, melodii i rytmu mowy;

- postać mieszaną – jest ona jedną z najczęściej występujących. Obserwuje się tutaj różne objawy zaburzeń dysartrycznych.

 

Czym jest jąkanie?

Jąkanie to niepłynność mówienia oraz reakcje jej towarzyszące (psychiczne, fizjologiczne i społeczne).

 

Jakie są objawy niepłynności mówienia?

- powtarzanie głosek, sylab, słów, części zdań;

- przeciąganie głosek (mmmmama);

- blokowanie (m....ama);

- embołofazje (yyy, eee);

- pauzy (momenty ciszy);

- rewizje (mama poszedł... poszła do sklepu);

- tachylalia (zbyt szybkie mówienie);

- bradylalia (zbyt wolne mówienie);

- dysrytmia (nierytmiczne mówienie).

Niepłynność można podzielić na:

- spastyczną – która występuje na tle nadmiernych skurczów aparatu mowy;

- niespastyczną – której nie towarzyszą skurcze.

Niepłynność zwykła jest niespastyczna, nieuświadomiona i nielogofobiczna. Niepłynność patologiczna jest najczęściej spastyczna, uświadomiona i logofobiczna (czyli pojawia się lęk przed mówieniem).   

 

Jakie reakcje towarzyszą niepłynności mówienia?

Niepłynności mówienia towarzyszą reakcje fizjologiczne: oddychanie asymetryczne, gwałtowne ruchy krtani, klonus (krótkie, powtarzające się skurcze języka, warg), tonus (wzmożony, przedłużający się skurcz języka, warg), tremor (szybkie drgania czubka języka). Reakcjom fizjologicznym mogą towarzyszyć zbędne ruchy ciała czyli współruchy np. odwracanie głowy, marszczenie czoła, brwi, zaciskanie warg, potrząsanie ramionami, przebieranie palcami, tupanie, kołysanie się. Często występuje czerwienienie, blednięcie, pocenie się.

 

Jakie są rodzaje jąkania?

- kloniczne (dominują skurcze kloniczne);

- toniczne (dominują skurcze toniczne);

- kloniczno – toniczne (skurcze mieszane).

 

Jakie zaburzenia mowy występują u dzieci z rozszczepem podniebienia?

U dzieci z rozszczepem podniebienia występuje palatolalia czyli dyslalia wieloraka oraz rynolalia (nosowanie). Palatolalia wywołana jest nie tylko rozszczepem podniebienia twardego i miękkiego, ale także rozszczepem wargi i wyrostka zębodołowego.

Do najczęstszych wad wymowy w przypadku palatolalii zalicza się wszystkie formy sygmatyzmu, rotacyzmu, kappacyzmu i gammacyzmu, mowę bezdźwięczną oraz nieprawidłową wymowę głosek wargowych p b pi bi, wargowo-zębowych f w fi wi i przedniojęzykowo-zębowych t d n l. Zdarza się, że w mowie występują tylko samogłoski (dyslalia całkowita).

 

 

 

 

 

Bibliografia

1. Logopedia Pytania i odpowiedzi, red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, Opole 2003.

 

 

Opracowała mgr Adriana Reda

 

 

 

 

PROFILAKTYKA LOGOPEDYCZNA

 

 

Profilaktyka logopedyczna ma na celu przeciwdziałanie wystąpieniu wad wymowy. Prawidłowo rozwijająca się mowa (rozumienie oraz mówienie) jest najdoskonalszym sposobem porozumiewania się językowego. Pozwala zaspokajać potrzeby, umożliwia kontakt emocjonalny i werbalny. Profilaktyka logopedyczna rozpoczyna się bardzo wcześnie. Podstawowe organy, które są konieczne, aby pojawiła się mowa kształtują się między trzecim a czwartym miesiącem życia płodowego. Rozpoczynają wtedy pracę mięśnie oddechowe, fonacyjne i ssania oraz struny głosowe. Narząd słuchu jest zmysłem, który rozwija się najwcześniej. Już od czwartego miesiąca ciąży dziecko reaguje na cechy prozodyczne: melodię, rytm, akcent, natężenie głosu. W szóstym miesiącu życia płodowego dziecko słyszy, odróżnia głos matki. Prawidłowy słuch jest niezbędnym czynnikiem decydującym o rozwoju mowy. Dzięki niemu dziecko zapamiętuje dźwięki, kojarzy je oraz realizuje. Problemy ze słuchem wykrywane są bardzo wcześnie dzięki badaniom przesiewowym po urodzeniu. Jest to ważny element profilaktyki i rozwoju mowy.

Podstawą profilaktyki jest karmienie naturalne. Prawidłowe karmienie polega na odpowiednim ułożeniu główki i tułowia dziecka, aby mogło wargami objąć brodawkę wraz z otoczką. Żuchwa przemieszcza się ku przodowi i dziecko może wtedy prawidłowo połykać pokarm, jednocześnie oddychając nosem. Ssanie piersi wymaga bardzo intensywnej pracy mięśni biorących udział w rozwoju mowy (mięśnie żuchwy, języka, warg, policzków).

Natomiast dzieci, które są karmione butelką przerywają ssanie, aby nabrać ustami powietrze. Może to utrwalać nawyk oddychania przez usta co niekorzystnie wpływa na rozwój mięśni twarzoczaszki. Mięśnie języka, żuchwy i warg nie wykonują takiej pracy jak podczas karmienia naturalnego.

Od czego zależy rozwój mowy dziecka?

Rozwój mowy dziecka zależy od funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, budowy narządów mowy, słuchu oraz środowiska, w którym dziecko się wychowuje. Mowa pozwala dziecku prawidłowo się rozwijać, dlatego rodzice powinni dbać o prawidłowy jej rozwój.

Dla prawidłowego rozwoju mowy istotne znaczenie mają narządy artykulacyjne: szczęki, język, zęby, wargi, policzki. Większość zaburzeń w obrębie tych narządów występuje z powodu nieprawidłowego postępowania z niemowlęciem:

- nieprawidłowa pozycja w czasie snu i karmienia,

- nieprawidłowe połykanie,

- nieprawidłowe żucie,

- oddychanie przez usta,

- zbyt długie używanie smoczka oraz butelki.

 

 

Na prawidłowy rozwój narządów artykulacyjnych wpływa:

- karmienie piersią do około roku,

- w czasie snu poziomo ułożony kręgosłup z lekko uniesioną głową,

- prawie pionowa pozycja ciała w trakcie karmienia sztucznego,

- wczesna nauka picia z kubeczka.

Dzieci starsze, które posiadają już zęby mogą ćwiczyć mięśnie artykulacyjne poprzez jedzenie twardych pokarmów: surowa marchewka, jabłko, skórka chleba.

 

Co powinno niepokoić rodziców niemowlęcia:

- gdy niemowlę śpi oraz czuwa z otwartą buzią,

- gdy często trzyma język na zewnątrz jamy ustnej,

- gdy oddycha przez usta,

- gdy czubek języka ma kształt serduszka (świadczy to o skróconym wędzidełku podjęzykowym),

- gdy dziecko ma 2 miesiące i nie budzi się przy głośnych dźwiękach,

- gdy dziecko ma 3, 4 miesiące i nie reaguje na bodźce dźwiękowe,

- gdy dziecko ma 6 miesięcy i nie gaworzy (to znaczy nie wypowiada ciągów sylab mamama, dadada),

- gdy skończyło rok i nie pojawiło się ani jedno słowo znaczące, wypowiedziane przez dziecko świadomie (np. mama, tata).

 

Co należy robić, aby wspomagać rozwój mowy dziecka?

- należy jak najwięcej mówić do dziecka, wykorzystywać każdą okazję, aby opisywać słowami to co robimy bądź oglądamy (jest to tzw. „kąpiel słowna”),

- wypowiedzi kierowane do dziecka powinny być poprawne pod względem językowym; należy unikać zdrobnień, mówić wyraźnie i wolno, używać krótkich zdań; nowe słowo, które chcemy wprowadzić należy powtarzać wielokrotnie, w różnych kontekstach,

- należy wspólnie oglądać i czytać książeczki o różnej tematyce np. zwierzęta, warzywa, owoce, kolory, życie na wsi i w mieście i zachęcać dziecko do nazywania obrazków,

- należy opowiadać i czytać bajki,

- można recytować wierszyki, rymowanki, wyliczanki i włączać w zabawę gesty, ruchy, taniec – aby dla dziecka była to ciekawa rozrywka,

- można wspólnie oglądać telewizję (okazjonalnie) i rozmawiać na temat wydarzeń na ekranie,

- można wspólnie oglądać fotografie rodzinne i omawiać je (ćwiczymy w ten sposób zaimki: ja, ty, on, ona...),

- można śpiewać z dzieckiem (jest to ćwiczenie językowe, rytmiczne),

- można wspólnie rysować, mówiąc przy tym co kreślimy oraz zachęcając dziecko do wypowiedzi podczas rysowania,

- należy wprowadzać zabawy dźwiękonaśladowcze; naśladować odgłosy zwierząt (np. kot – miau, pies – hau, kura – ko ko), pojazdów – (auto – bum bum, erka – i-u),

- należy odpowiadać na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco. 

 

 Co należy zrobić gdy zauważymy u dziecka jakieś nieprawidłowości?

Najlepiej skonsultować się z logopedą. Może on zalecić np. masaż logopedyczny bądź ćwiczenia bierne narządów mowy, które wzmocnią mięśnie języka, podniebienia, warg. Dzięki temu dziecko będzie lepiej radziło sobie z jedzeniem, a następnie z mówieniem.

 

 

 

 

Przykładowe rymowanki do wspólnej zabawy z dzieckiem:

 

W pokoiku na stoliku

Stało mleczko i jajeczko.

Przyszedł kotek, wypił mleczko,

a ogonkiem stłukł jajeczko.

Przyszła pani, kotka zbiła,

a skorupki wyrzuciła.

 

Siała baba mak.

Nie wiedziała jak.

Dziadek wiedział,

nie powiedział,

a to było TAK!

 

Tu, tu sroczka kaszkę warzyła,

Ogonek sobie sparzyła...

Temu dała na miseczkę,

temu dała na łyżeczkę,

temu, bo grzecznie prosił,

temu, bo wodę nosił,

a temu najmniejszemu nic nie dała,

tylko ogonkiem zamieszała,

i frrr.... poleciała

i TU się schowała!

 

Idzie pani tup tup tup

dziadek z laską stuk stuk stuk

skacze dziecko hop hop hop

żaba robi dłuuugi skok!

Wieje wietrzyk fiu fiu fiu

kropi deszczyk puk puk puk

deszcz ze śniegiem chlup chlup chlup

a grad w szyby łup łup łup!

Świeci słonko, wieje wietrzyk

pada deszczyk...

czujesz dreszczyk?

 

 

Opracowała mgr Adriana Reda

 

 

 

 

Pomoc logopedyczna

 

 Stan rozwoju mowy dzieci 3, 4 i 5 – letnich oraz ćwiczenia służące wspomaganiu rozwoju mowy.

 

Stan rozwoju mowy dzieci 3-letnich

Dziecko rozumie to co do niego mówimy, jeżeli treść naszych wypowiedzi nie wybiega poza jego wcześniejsze doświadczenia. Spełnia polecenia zawierające znane mu wyrazy np. wskazuje części ciała, twarzy, części zabawek.

Komunikuje się z otoczeniem za pomocą zdania kilkuwyrazowego. Mówi chętnie i dużo. Obserwuje się wiele form niewłaściwych pod względem gramatycznym:

[Ja dam pić piesu.]

[Nie mam spodniów.]

[To jest na fotele.]

Dźwięki wypowiadane prawidłowo to: a, o, e, y, i, ą, ę, p, b, m, pi, bi, mi, f, w, fi, wi, t, d, n, ń, l, ś, ź, ć, dź, k, g, ki, gi, h, j, ł. W trudnych wyrazach w grupach spółgłoskowych mogą być opuszczane lub zastępowane innymi dźwiękami. Głoski szeregu syczącego s z c dz są realizowane przeważnie jako głoski szeregu ciszącego ś ź ć dź; głoska r jest zamieniana na głoskę l.

 

Stan rozwoju mowy dzieci 4-letnich

Dziecko rozumie i wykonuje nasze polecenia, również te, które zawierają wyrażenia przyimkowe z przyimkami: na, pod, do, w, przed, za, obok; rozpoznaje kolory; pytane odpowiada co robi, gdy jest mu zimno, kiedy jest głodne, zmęczone.

Wypowiedzi wybiegają poza aktualnie przeżywaną sytuację. Dziecko potrafi mówić o przeszłości i o przyszłości. Pojawia się jeszcze wiele form agramatycznych, ale pojawia się zaciekawienie poprawnością językową.

Dziecko 4-letnie zadaje bardzo dużo precyzyjnych pytań. Na pytania trzeba odpowiadać cierpliwie i wyczerpująco. W ten sposób pobudzamy rozwój mowy, ale także intelektu.

Występuje tworzenie form analogicznych do tworzonych wyrazów:

[Tata to duży czytacz.]

[Przynieś gracze.]

[Pan repelutczyk to zrobi.]

Nie należy utrwalać neologizmów, tylko zawsze po takiej wypowiedzi podać dziecku prawidłową nazwę np. Tak, masz rację, pan mechanik zreperuje samochód.

Głoski szeregu syczącego s z c dz brzmią twardo, wymawiane są z zamkniętymi zębami. Wymowa międzyzębowa – przyczyny: wadliwe nawyki ruchowe w obrębie jamy ustnej spowodowane nieprawidłowym oddychaniem, żuciem, połykaniem pokarmów lub wadami zgryzu, lub obniżoną sprawnością aparatu artykulacyjnego.

Nie zmuszamy dziecka do realizacji dźwięku wibrującego r, bo gdy aparat mowy nie jest jeszcze przygotowany do wymówienia r, dziecko chcąc wytworzyć wibrację, uaktywnia np. zakończenie podniebienia miękkiego (uwulę) i tworzy dźwięk zdeformowany.

 

Stan rozwoju mowy dzieci 5-letnich

Wypowiedzi przyjmują formę realizacji wielozdaniowej. Dziecko chętnie opowiada o przebiegu jakiegoś wydarzenia, relacjonuje obejrzany film. W swoich wypowiedziach uwzględnia kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo-skutkowe. Potrafi opisywać przedmioty podając ich cechy charakterystyczne oraz możliwości zastosowania tych przedmiotów.

Nieprawidłowości gramatyczne znikają.

Głoska r wymawiana jest prawidłowo. Czasami występuje hiperpoprawność. Dziecko wymawia także głoski szeregu szumiącego sz ż cz dż. Wszystkie głoski dźwięczne brzmią dźwięcznie.

 

Jakie ćwiczenia służą wspomaganiu rozwoju mowy?

Osiągnięcie prawidłowego stanu mowy uwarunkowane jest określonymi dyspozycjami w funkcjonowaniu narządu słuchu i aparatu mowy. One bowiem zapewniają prawidłowe rozumienie wypowiedzi słownych i ich tworzenie. Na stan mowy wpływa także sprawność intelektualna, przebyte doświadczenia oraz wzory mowy dostarczane przez środowisko.

Żeby zapewnić dziecku właściwy stan tych dyspozycji należy podjąć następujące ćwiczenia:

 

ĆWICZENIA SŁUCHOWE

• z wykorzystaniem bodźców niewerbalnych

- Rozpoznawanie dźwięków instrumentów

bęben, trabka, cymbałki – pokazujemy, nazywamy, wydobywamy dźwięki; dziecko samo gra. Potem dziecko odwraca się, a my podajemy dźwięk i pytamy jaki instrument słyszało. Możemy też dołączyć obrazki.

- Rozpoznawanie głosów zwierząt

szczekanie psa, muczenie krowy, gdakanie kury, pianie koguta

Rozpoczynamy od zaprezentowania jednego dźwięku. Potem dołączamy następne. Możemy pytać o kolejność usłyszanych dźwięków. Prosimy o naśladowanie.

- Rozpoznawanie różnych dźwięków z otoczenia

Prezentujemy dźwięki: szelest papieru, darcie papieru, dźwięk przelewanej wody. Dziecko odwraca się, a my podajemy dźwięk. Pytamy co słyszało. Potem podajemy 2, 3 dźwięki i pytamy o kolejność.

- Różnicowanie dźwięków wysokich i niskich

Instrument, dzięki któremu uzyskamy dźwięki niskie i wysokie (pianinko, flet, cymbałki).

„Jak leci ptak? Ptak leci nisko lub wysoko.”

 

• Ćwiczenie słuchu fonematycznego

- Różnicowanie wyrazów

Zadanie – wskazanie odpowiedniego obrazka zgodnie z wypowiedzianym przez nas poleceniem. Nazwy przedmiotów, osób lub czynności są podobne brzmieniem. Dla młodszych dzieci zestawy dwuobrazkowe, dla starszych 4 obrazki.

„Zobacz to jest kasa. Taka kasa jest w sklepach. To kasa, kasa. Na drugim obrazku jest kasza. Kasza jest do jedzenia. To jest kasza, kasza. Pokaż gdzie jest: kasza – kasa – kasa – kasza.”

Kolejne przykłady: wąż – wąs, liski – liszki, zebra –żebra, wazy – waży, piece – piecze,   tacka – taczka, dróżka – gruszka, taczka –kaczka, nos – noc, pies – piec, zęby – dęby, zuch – duch, półka – bułka, Tomek – domek, nosze – noże, sieci – siedzi, kury – góry, murek – Burek, mecz – miecz, pasek – piasek.

- Różnicowanie głosek s:z

Lepimy muchę i węża. Uwagę koncentrujemy na dźwiękach ssss i zzzz. Opowiadamy historyjkę o wężu i muszce. W historyjce tej mucha często „mówi”: zzzz, wąż syczy: ssss.

Etap I

Dziecko zamyka oczy. Pytamy: „Kto nadchodzi? Kogo słychać – muchę czy węża?.” Dziecko odkrywa oczy, wskazuje zabawkę i naśladuje głos.

Dotykanie dłonią do szyi na wysokości krtani i prezentowanie wibracji – metoda pomocnicza w różnicowaniu głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych.

Etap II

Różnicowanie dźwięków s i z następujących po sobie w różnej kolejności.

Etap III

Różnicowanie głosek s i z w sylabach: sssaaa, zzzaaa. Pytamy: „Kto śpiewa?”. Kolejno wprowadzamy sylaby: sa, se, sy, so, su, za, ze, zy, zo, zu. Stopniowo skracamy czas trwania spółgłosek tak żeby brzmiały naturalnie.

Etap IV

Dźwięk w środku sylaby między samogłoskami: asa:aza, ese:eze, ysy:yzy, oso:ozo, usu:uzu. Pytamy „Kto śpiewa?”

- Różnicowanie innych dźwięków mowy

s:c, z:dz, sz:ż, cz:dż, sz:cz, rz:dż, s:sz, z:ż, c:cz, dz:dż, r:l, s:ś, c:ć, dz:dź

Układamy historyjki, aby następowało kojarzenie brzmienia z jakimś konkretem np. sz – szum drzew, c – cykanie zegara, dz – przerywany dźwięk dzwonka, cz – dźwięk jadącego pociągu, ż – odgłos motoru.

- Różnicowanie dźwięków mowy ze wspomaganiem za pomocą gestów rąk

s i sz, z i ż, c i cz, dz i dż

Zmianie brzmienia dźwięków towarzyszy zmiana układu narządów artykulacyjnych.

 s i z – dłoń w pozycji poziomej

sz i ż – palce dłoni uniesione

Wymawiamy s, sz, sz, s, s, sz, a dziecko pokazuje odpowiedni układ ręki.

 

ĆWICZENIA ROZUMIENIA WYPOWIEDZI I ĆWICZENIA PAMIĘCI SŁOWNEJ

- Woreczek lub reklamówka i kilka zabawek lub przedmiotów codziennego użytku. Wkładamy przedmioty do woreczka (3 – 5 na początek). Każdy nazywamy co najmniej dwukrotnie.

„Daj mi (wyjmij) lalkę (misia)”; następnie „Daj lalkę, misia i klocek” w kolejności odpowiedniej. Dodajemy kolejne elementy.

- Obrazki – nazywamy, zakrywamy i mieszamy.

„Znajdź i ułóż kolejno: kurę i kaczkę”, potem więcej wyrazów.

Nazwy czynności – „Miś na wycieczce”: chodzenie, bieganie, pływanie, kopanie dołków, łamanie gałęzi.

- Zapamiętywanie nazw kolorów

Segregowanie kolorów. Spośród kilku klocków wybieramy jeden kolor np. żółty. Prosimy dziecko, aby położyło obok siebie takie same klocki. Potem czerwony. Potem mieszamy i prosimy o żółty. Gdy dziecko zapamięta nazwę dwóch kolorów wprowadzamy trzeci.

- Ćwiczenia w rozumieniu konstrukcji przyimkowych

krzesło, stół, stołek

„Siadamy na krześle” i wykonujemy tę czynność; akcentujemy „na”, „pod”.

Potem kolejne przyimki np. „do”, „w”

„Wkładamy zabawki do pudełka”.

„gdzie jest lalka? W pudełku”.

 

ĆWICZENIA ROZWIJAJĄCE SŁOWNICTWO

Zbyt ubogi zasób słów ogranicza zarówno rozumienie tego, co mówimy do dziecka, jak i formułowanie przez dziecko pełnej wypowiedzi.

Mówimy do dziecka przy każdej okazji:

- podczas ubierania uczymy nazw ubrań i ich części;

- podczas jedzenia uczymy nazw produktów żywnościowych, ich cech (słodki, kwaśny), nazw wykonywanych czynności (gryzę, połykam);

- spacer, jazda autobusem.

Każde nowe słowo powtarzamy kilka, kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt razy. Nazwy czynności, cech i właściwości przedmiotów oraz stanów emocjonalnych.

 

ĆWICZENIA W BUDOWANIU ZDAŃ I DŁUŻSZYCH WYPOWIEDZI

Zabawa klockami. Cel: tworzenie zdania zawierającego czasownik „budować”.

„Z klocków możemy budować różne wspaniałe wieże, zamki i mosty”. „Można zbudować wszystko co chcemy”. „Co będziemy robić?”. „Będziemy budować!”. Zachęcamy do powtarzania tego zdania.

„Tomek buduje”. „Co robi Tomek?”

„Co budujemy?”. „Budujemy zamek”.

„Budujemy wysoki zamek”.

Ważne jest częste powtarzanie tego, co chcemy utrwalić np. „wysoki” – „Jaki zamek budujemy?”. „Budujemy wysoki zamek z klocków”. Pytanie: „Z czego budujemy zamek?” itd.

 

ĆWICZENIA ODDECHOWE

Oddychanie jest ważne dla poprawnego mówienia, a także dla prawidłowego rozwoju aparatu artykulacyjnego.

Wskazówki:

- ssanie smoczka powinno być zlikwidowane przed ukończeniem pierwszego roku życia;

- pokarmy o gęstej konsystencji powinny być podawane łyżeczką od piątego miesiąca życia;

- dziecko powinno spać z zamkniętymi ustami.

 

Ćwiczenia w oddychaniu nosem:

- Czarodziejska różdżka, która ma moc „zawiązywania buzi” i zmusza do oddychania nosem;

- „Spacer po łące” – wciągamy powietrze nosem, zatrzymujemy wdech i wypuszczamy powietrze nosem.

 

Ćwiczenia w prawidłowym oddychaniu ukierunkowanym na czynność mówienia:

- „Huśtanie misia na brzuchu” – leżenie z misiem na brzuchu: wdech – mis unosi się do góry, wydech – miś opada;

- Łączenie ćwiczeń oddechowych z ćwiczeniami gimnastycznymi. Wdech z jednoczesnym uniesieniem rąk, wydech połączony z opuszczaniem rąk w dół.

- Przy wydechu wymawianie powoli: aaa, następnie u, e, y, i.

- Przysysanie bibułki – faza wdechu, dmuchanie na bibułkę – faza wydechu.

 

ĆWICZENIA GŁOSOWE

Gdy głos brzmi nieczysto (chrapliwie, nosowo, ma zmienną wysokość, jest zbyt słaby) niezbędna jest porada lekarza – foniatry.

Etap I

Zabawa w „Misie” – pozycja leżąca

- „Misie śpią, oddychają nosem (wdech i wydech nosem);

- „Misie” budzą się, ziewają (wdech i wydech ustami);

- „Misie” wdychają powietrze ustami, zamykają usta i mruczą mmmmm (powietrze wydostaje się nosem).

Etap II

W pozycji leżącej wybrzmiewamy połączenia mmmaaa, mmmooo, mmmuuu

 

ĆWICZENIA APARATU ARTYKULACYJNEGO

Są bardzo ważne dla wyrazistości naszych wypowiedzi. Podczas wymawiania poszczególnych dźwięków mowy nasze narządy artykulacyjne: wargi, język, podniebienie miękkie i żuchwa poruszają się. Ruchy te muszą być bardzo dokładne. Ważna jest sprawność i prawidłowa budowa aparatu artykulacyjnego.

 

Ćwiczenia prawidłowego połykania (2,5 – 3 lata):

- unoszenie języka za górne zęby;

- połykanie śliny; wargi rozluźnione; wyczuwamy napięcie mięśni żuchwowych, tzw. żwaczy;

- połykanie płynów.

 

Ćwiczenia usprawniające wargi:

- baloniki, które przekłute palcami „pękają”;

- posyłanie buziaków – usta ułożone w „ciup”;

- „zabawa w rybkę” – powolne otwieranie i zamykanie warg tworzących kształt koła;

- masaż warg zębami;

- wymawianie samogłosek w parach: ai, oe, uy;

- chwytanie ustami drobnych cukierków, leżących na talerzyku;

- parskanie wargami – zabawa w „zmęczonego konia”;

- dzióbek – uśmiech

 

Ćwiczenia żuchwy:

- zamykanie i otwieranie zębów – zabawa w „otwieranie i zamykanie domku, w którym mieszka język”;

- wysuwanie i cofanie żuchwy.

 

Ćwiczenia języka:

- wysuwanie języka na brodę – zabawa w „zmęczonego psa”;

- unoszenie języka w kierunku nosa (zawody – „kto sięgnie wyżej”);

- dotykanie czubkiem języka kącików warg;

- dotykanie czubkiem języka do górnej wargi, górnych zębów i następnie dziąseł (zabawa w „wędrujący język”);

- wysuwanie języka zaostrzonego (zabawa w „igłę”);

- oblizywanie warg czubkiem języka (zabawa w „najedzone misie”);

- cofanie języka w głąb jamy ustnej.

 

Ćwiczenia podniebienia miękkiego:

- język wysunięty z ust – wdychanie i wydychanie powietrza przy szeroko otwartych wargach (zabawa w „chorego misia”);

- wciąganie powietrza przez rurkę (zabawa w „przenoszenie skrawków papieru za pomocą rurki”);

- wymawianie sylab:

ku ko ku ko ku

uku oko uku oko kuku koko

(zabawa w „kukułkę” i „kurkę”).

 

 

Opracowała mgr Adriana Reda