Terapia integracji sensorycznej u dzieci

z opóźnionym rozwojem mowy

 

Prawidłowy poziom percepcji słuchowej jest jednym z czynników, które warunkują rozwój mowy. Istnieje ścisły związek pomiędzy kształtowaniem się percepcji słuchowej a funkcjonowaniem układu przedsionkowego. Jest to powiązanie anatomiczno – fizjologiczne. Dziecko musi osiągnąć właściwy poziom percepcji sensorycznej w obrębie twarzy i wewnątrz aparatu artykulacyjnego zanim zacznie mówić. Do prawidłowego rozwoju funkcji słuchowo – językowych (odbioru oraz nadawania mowy) konieczna jest również dobra współpraca międzypółkulowa. Dysfunkcje percepcji słuchowej powodują zaburzenia mowy i komunikacji językowej. Mowa może być niewyraźna, zbyt głośna lub zbyt cicha. Pojawiają się problemy w przypominaniu sobie słów oraz trudności w ich rozumieniu. Pamięć wzrokowa i słuchowa bywa krótkotrwała.

Techniki terapeutyczne stosowane u dzieci z opóźnionym rozwojem mowy to:

- stymulacja układu przedsionkowego (platforma, hamak, huśtawka, wisząca drabinka, deskorolka, trampolina, piłka typu skoczek);

- stymulacja czucia głębokiego (masaż pleców, rąk i nóg różnego rodzaju piłkami, masaż całego ciała poprzez ugniatanie, dociskanie, wałkowanie);

- usprawnianie funkcji słuchowych (rozpoznawanie dźwięków, trening wrażliwości i ostrości słuchowej oraz koordynacji słuchowo – ruchowej; rozpoznawanie dźwięków podczas stymulacji przedsionkowej);

- stymulacja wibracyjna w obrębie dłoni i sfery oralnej (policzki, wargi, żuchwa, język);

- stymulacja twarzy różnymi fakturami;

- stymulacja sfery oralnej poprzez uciskanie, opukiwanie, szczypanie;

- uwrażliwianie aparatu artykulacyjnego za pomocą strumienia powietrza i mgiełki wody;

- kształtowanie właściwego napięcia mięśniowego – gimnastyka aparatu artykulacyjnego;

- ćwiczenia oddechowe – wydłużanie fazy wydechowej – puszczanie baniek mydlanych, gwizdki, wiatraczki;

- rozwijanie ogólnej koordynacji ruchowej i łączenie tych ćwiczeń z ruchami języka;

- stymulacja węchowa – różnicowanie zapachów, rozpoznawanie.

 

Jedną z przyczyn trudności w komunikacji słuchowo – językowej u dzieci jest brak dobrej komunikacji międzypółkulowej. Należy wtedy wykonywać ćwiczenia ruchów naprzemiennych koordynujących półkule mózgowe:

- dotykanie prawym łokciem lewego kolana i lewym łokciem prawego;

- skoki pajacyka;

- podczas leżenia na plecach unoszenie prawej ręki i lewej nogi i odwrotnie;

- przeskakiwanie z nogi na nogę w różnym tempie;

- w pozycji na czworakach: prostowanie prawej ręki i lewej nogi oraz lewej ręki i prawej nogi;

- maszerowanie połączone z ruchami rąk.

 

U niektórych dzieci z zaburzeniami w rozwoju mowy występują słabe nastawcze ruchy oczu, a także zbyt krótki czas fiksacji. Wykonujemy wtedy ćwiczenia w koordynacji wzrokowo – ruchowej oraz normalizujące ruchy gałek ocznych:

- obserwowanie podwieszonej piłki w pozycji na leżąco; 

- zabawy i gry zręcznościowe np. rzucanie piłek bądź woreczków do ruchomego celu.

 

 

Bibliografia

1. Odowska – Szlachcic Bożenna, Metoda integracji sensorycznej, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2010.

2. Odowska – Szlachcic Bożenna, Terapia integracji sensorycznej, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2011.

 

Opracowała: mgr Adriana Reda

 

TERAPIA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ

 

 

CZYM JEST INTEGRACJA SENSORYCZNA?

Według Ayres integracja sensoryczna to proces dzięki, któremu mózg otrzymując informacje ze wszystkich zmysłów segregując, rozpoznając, interpretując i integrując ze sobą i wcześniejszymi doświadczeniami odpowiada adekwatną reakcją. Integracja sensoryczna jest taką organizacją wrażeń by mogły być użyte w celowym działaniu.

Podstawowe założenia integracji sensorycznej to:

- Plastyczność neuronalna, czyli zdolność mózgu do zmian i modyfikacji.

Plastyczność neuronalna ma bardzo duże znaczenie dla terapii integracji sensorycznej, która zakłada możliwość zmian w obrębie systemu nerwowego pod wpływem kontrolowanej stymulacji systemów sensorycznych, zwłaszcza dotykowego, przedsionkowego i proprioceptywnego. Wyróżniamy trzy rodzaje plastyczności neuronalnej:

• plastyczność rozwojowa – dotyczy wpływu środowiska na rozwój mózgu;
• plastyczność pamięciowa – odpowiada za zdolność uczenia się;
• plastyczność kompensacyjna – umożliwia tworzenie nowych połączeń funkcjonalnych, dzięki czemu następuje całkowita lub częściowa odnowa utraconych funkcji.

- Sekwencyjny rozwój procesów integracji sensorycznej.

Procesy integracji sensorycznej przebiegają w ośrodkowym układzie nerwowym na czterech poziomach:

• na pierwszym poziomie odbywa się przetwarzanie bodźców przedsionkowych, proprioceptywnych, dotykowych oraz integracja odruchów niemowlęcych. Następuje koordynacja bodźców dotykowych ze smakowymi i węchowymi.
• na drugim poziomie powiększa się zakres integracji wrażeń: przedsionkowych, czucia powierzchniowego i głębokiego. Kształtuje się percepcja ciała i tworzy mapa ciała, czyli podstawa schematu ciała. Pojawia się umiejętność planowania ruchu. Doskonali się percepcja wzrokowa i  słuchowa.
• na trzecim poziomie następuje dalsze współdziałanie układów przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego; kształtowanie się dużej i małej motoryki. Rozwija się pamięć wzrokowa i słuchowa.
• na czwartym poziomie doskonali się koordynacja wzrokoworuchowo-słuchowa, kinestezja artykulacyjna. Dokonuje się ostateczna specjalizacja funkcji mózgu dzięki współpracy międzypółkulowej.

- Integralność systemu nerwowego

Dojrzałość i funkcjonowanie ośrodków korowych w półkulach mózgowych są możliwe dzięki integracji wrażeń zmysłowych, które zachodzą w niższych strukturach układu nerwowego (rdzeń kręgowy, pień mózgu, móżdżek). Ośrodki podkorowe modulują funkcjonowanie ośrodków w korze mózgowej. Mózg funkcjonuje jako całość i występuje wzajemna zależność między ośrodkami podkorowymi i korowymi. 

- Reakcje adaptacyjne.

Wpływają na rozwój integracji sensorycznej. Reakcje adaptacyjne wymagają organizacji wrażeń. Pojawienie się ich opiera się na doświadczeniach sensoryczno-motorycznych.

 

DO KOGO KIEROWANA JEST METODA INTEGRACJI SENSORYCZNEJ?

Metoda integracji sensorycznej kierowana jest przede wszystkim do dzieci z:

- trudnościami w uczeniu się,

- zaburzeniami w rozwoju komunikacji w zakresie mowy biernej i czynnej,

- dysleksją rozwojową,

- nadruchliwością i problemami w koncentracji uwagi,

- zespołem Downa i niektórymi zespołami uwarunkowanymi genetycznie,

- autyzmem wczesnodziecięcym,

- mózgowym porażeniem dziecięcym,

- obniżonym poziomem rozwoju intelektualnego.

 

WYBRANE OBJAWY MOGĄCE ŚWIADCZYĆ O NIEPRAWIDŁOWYM PRZETWARZANIU BODŹCÓW ZMYSŁOWYCH TO:

- nadmierny niepokój, drażliwość i impulsywność,

- lękliwość i postawa wycofywania się,

- nadruchliwość i problemy z koncentracja uwagi,

- kłopoty z równowagą i koordynacją ruchową,

- nienaturalnie silne domaganie się czynności i zabaw związanych z obracaniem się, huśtaniem, ślizganiem, podskakiwaniem lub unikanie takich doznań,

- lęk przed oderwaniem nóg od podłoża,

- choroba lokomocyjna,

- niewłaściwy wzorzec postawy i chodu,

- niskie napięcie mięśniowe i nadmierna męczliwość,

- zła tolerancja wrażeń dotykowych,

- brak umiejętności w naśladowaniu ruchów,

- zaburzenia rozwoju językowego i zdolności komunikacyjnych.

 

CELE TERAPII

Celem terapii jest podejmowanie przez dziecko aktywności, które produkują u niego wrażenia sensoryczne prowadzące do reakcji adaptacyjnych.

 

Cele główne:

- stymulacja bazowych systemów sensorycznych (system przedsionkowy, proprioceptywny, dotykowy) w celu normalizacji, rejestracji i przetwarzania bodźców wejściowych,

- normalizacja systemu nerwowego.

 

Cele szczegółowe:

- kształtowanie obrazu i schematu ciała oraz orientacji przestrzennej,

- poprawa równowagi,

- rozwijanie ogólnej koordynacji ruchowej i sekwencyjności,

- doskonalenie ruchów naprzemiennych,

- kształtowanie odruchu obronnego,

- stymulacja układu słuchowego; trening wrażliwości i ostrości słuchowej; usprawnianie pamięci, wrażliwości słuchowej, koordynacji słuchowo-ruchowej,

- stymulacja funkcji wzrokowych; usprawnianie spostrzegania i koordynacji oko-ruchowej; stymulacja widzenia obuocznego; usprawnianie ruchów gałek ocznych; doskonalenie akomodacji, koordynacji wzrokowo-ruchowej, konwergencji; separowanie ruchów głowy od ruchów oczu; poszerzanie pola widzenia; usprawnianie percepcji i pamięci wzrokowej.

 

POZYTYWNE ZMIANY W WYNIKU TERAPII

- poprawa równowagi i koordynacji ruchowej,

- poprawa napięcia mięśniowego, siły i wytrzymałości,

- poprawa w zakresie wzorca postawy i chodu,

- lepsza tolerancja wrażeń dotykowych,

- poprawa umiejętności naśladowania ruchów,

- zmniejszenie niepewności grawitacyjnej,

- lepsza koncentracja uwagi,

- zmniejszenie nadruchliwości,

- zmniejszenie drażliwości, impulsywności, lękliwości.

 

PRZEBIEG TERAPII

Terapia integracji sensorycznej jest w pełni nastawiona na potrzeby pacjenta. Zajęcia powinny być zaplanowane w ogólnym zarysie, ale pozwalające dziecku na jak największą spontaniczność.

Zajęcia odbywają się w sali przystosowanej do terapii integracji sensorycznej. Niezbędny sprzęt, który powinien znaleźć się w takiej sali to: hamak, huśtawka terapeutyczna ze stabilizatorem, deskorolka, deska rotacyjna, podwieszany wałek „konik”, „helikopter”, beczka, duża piłka, kołyska, materace i maty oraz drobny sprzęt terapeutyczny (do stymulacji dotykowej, węchowej, wzrokowej, słuchowej).

Ćwiczenia muszą być dostosowane do poziomu rozwojowego dziecka, ani zbyt łatwe (dziecko będzie się nudziło), ani zbyt trudne (dziecko szybko się zniechęci).

 

Opracowała: mgr Adriana Reda